ЖЕРДИ КӨРГӨНДӨ
Көмүскө кеткен пенде элем,
Көргөздү кыргыз элимди.
Көгөрүп турган көк жайлоо,
Көңүлүм сага берилди.
Амандашып көрүштүм
Көөнүмдө-турган кебимди,
Туурумдун башынан
Туйгунум боосу бошонду.
Эшендер кылган жаңжалдан,
Туткун болуп кармалып,
Түрмөдө жаттым ошондо,
Калайлуу туур башынан
Карчыга боосу бошонду,
Калпалар калбаа кылганда,
Кара жол Сибирь айдалып,
Караңгы тамдын түбүндө
Камакта болгом ошондо.
Каткырып ырдап тартынбай,
Калкымда жүрдүм биерде.
Кабыргам тилип туз салып,
Карыш эркин баса албай,
Кайгыда жаттым тиерде.
Акыры, бактым бар экен,
Ага-тууган калган эл,
Кайрылып келдим силерге,
Зоолу салды мойнума,
Айыбы жок кез келдим
Ак падыша торуна.
Так он жылы өткөндө,
Олтурдум конуш ордума,
Кара-Моло, Ийри-Суу,
Кааладым эле жеримди,
Саргарып тамдын түбүндө
Сагындым эле элимди,
Сагынган элим, силерге
Сайрайын алтын кебимди.
Алмалуу тескей, Шар булак,
Уста-Сай менен Сары-Булак,
Кайгылуу болгом тиерде.
Каршылык кылган ит кыйнап
«Айылыма жетсем»—деп,
Эңсеп кетип барамын,
Кетмен-Төбө жеримди
Беттеп кетип барамын.
Керимбайдын кылганын
Кектеп кетип барамын.
Жетим, жесир калганды
Эстеп кетип барамын.
«Элге барып өлсөм»— деп,
Тилеп кетип барамын.
Кызыл тилим сайратып,
Бүлөп кетип барамын.
Өңчөй карып элдерге
Түнөп кетип барамын.
Алып учуп денемди
Сүрөп кетип барамын.
Кетмен-Төбө кенен сай,
Эңсеген жерим көрүндү.
Токтото албай боюмду,
Көңүлүм нечен бөлүндү.
Сагынган жерди көргөндө,
Көзүмдүн жашы төгүлдү.
Таласты көздөй мен чыгып,
Сагынган элге ырдадым.
«Булбул Током келди»—деп,
Кубанышты курбалым.
«Элиме эрте жетсем»—деп,
Бир жерге бир күн турбадым.
Эңсеп жүргөн эсимде
Элимдин көрсөм жыргалын.
Беш-Таштан ашып жөнөдүм
Кетмен-Төбө жериме.
Бутакка конуп сайрасам,
Болчу элем эрмек элиме,
Жорго болуп аталып,
Жолуккам ырдын кенине.
Түнөрүңкү көрүнгөн —
Тууган жерим карааны,
«Эркелетип өпсөм»— дейм,
Эрмегим жалгыз баланы.
Узун Акмат — улуу суу,
Улуу жер ээлеп туруучу,
Убайымдуу Токоңдун
Келген кези мына ушу.
Сары-Булак, Айыктык,
Ичи мөмө жарыктык.
Эл-журтумду көргөндө,
Эсиме түштү карыптык.
Кош Ийри-Суу — биздин жер,
Кой семиртчү Семиз-Бел,
Жаткан экен аркамда
Аманым тилеп калың эл.
Аркасы Талас, кең Арым,
Ар жуманын түнүндө
Күйүп турган панарым.
Коргон-Ата, Мазарың,
Колдон чыккан жан элем,
Көрдүм Ак-Чий базарын.
Көйтүндө1 жүрүп Токтогул,
Көп тарттым залил азабын.
Астында аккан балы бар,
Үстүндө салган тамы бар,
Күндүзгүдөй түнүндө
Күйүп турган шамы бар.
Алты миң төөгө жүктөсө,
Аяктай жери оюлбас,
Оодарма тунук салы бар.
Келип турам өзүңө
Кенен жерим, Шамшыкал.
ЭҢСЕГЕН ЭЛИМ АМАНБЫ?
Эңсеген элим, аманбы?
Ээгимдеги сакалым
Элсизде жүрүп агарды.
Булбулуң элем сайраган,
Муңканып айтам саламды.
Жеңе-желпи, карындаш
Жергеси менен келишти,
Жер сагынган Токоңо,
Жетине албай сүйүнүп,
Кучакташып көрүштү.
Азабын тарттым баланын,
Көрбөдүм алтын жамалын.
Башкага тийип кетиптир
Башында сүйүп алганым.
Азапта башым кор болуп
Арылбады арманым.
Кайгылуу жүрөк чер болуп,
Көзүмдөн аккан кара жаш
Токтолбоду сел болуп,
Жаралган экем жалганда
Күйүттүү булбул мен болуп,
Кейибеймин кеткенге,
Өкүнбөймүн өткөнгө,
Мен ыраазы боломун
Эл-журтумду көргөнгө!
Келбей турган болгон соң,
Кейиген менен келеби?
Айнектей болгон баламды
Алган кудай береби?
Арзып жүргөн ажырап,
Элим, аман барсыңбы?
Ээрчишип өскөн жашымдан,
Теңим, аман барсыңбы?
Кызыл кыргак тагынган,
Келин, аман барсыңбы?
Мен кеткенде аркамдан
Чыккан аман барсыңбы?
Кулак салып, ырымды
Уккан аман барсыңбы?
Канча жылы көрбөгөн,
Калкым, аман барсыңбы?
«Токтогул» деп кыйкырган
Жалпың аман барсыңбы?
Малай болуп жалданып,
Ыйлагандар аманбы?
Көр оокатка жандарын
Кыйнагандар аманбы?
Жан тынымын дүйнөдө
Кылбагандар аманбы?
Көк келтекке жыгылыц,
Кыйрагандар аманбы?
Коюн багып байлардын,
Кул болгондбр аманбы?
Бир жыл акы — бир көйнөк,
Пул болгондор аманбы?
Жайы-кышы жаанга
Суу болгондор аманбы?
Күч-кубатын байларга
Сордургандар аманбы?
Каны качып алсырап,
Болдургандар аманбы?
Жылаңайлак тоо-ташты
Жол кылгандар аманбы?
Сар самандай саргайып
Зарлагандар аманбы?
Жыйын-топту аралап
Барбагандар аманбы?
Каршылык менен кармалып,
Калкымдан кеттим айдалып,
Калың кыргыз элиме
Кайтадан келдим айланып.
Душманга кеттим байланып,
Тууганым көрбөй зарланып.
Тушоолу тулпар өңдөнүп
Жүргөмүн анда саргайып.
Күйүп-күйүп чок болдум,
Күйүттүү күнгө токтолдум,
Күкүктөй сайрап жүргөн жер
Гүлүмө кайттым окшодум.
Кайнап күйүп чок болдум,
Кайгылуу күнгө токтолдум.
Калың кыргыз элиме
Кайрылып келген окшодум.
Каргашалуу заманды,
Кайгырып көрдүм амалды,
Кайрылып келип турамын,
Кадырман журтум, аманбы?
Манаптар мага кас болуп,
Пашаанын түштүм торуна.
Байкуштук тартып алтын баш,
Байландым азап жолуна.
Жандарма, төрө, залимдер
Жаралган менин шорума.
Канаты түшкөн шумкардай
Уча албадым Токтогул,
Каргашалуу душмандан
Өч албадым Токтогул.
Залимден кармап кегимди
Ала албадым Токтогул.
Зар заманда жайчылык
Таба албадым Токтогул.
Айдалып жүрүп туткунда
Арбыны кетти алымын.
Аргымактай жүгүргөн
Алмадай болгон кайран баш
Азапты тартып карыдым.
Аскасы бийик дабандын,
Азабын тарттым замандын,
Айнектей көзүн көрбөдүм
Аркамда жалгыз баламдын.
Күңгөйү бийик дабандын,
Күйүтүн тарттым замандын.
Күмүштөй жүзүн көрбөдүм
Күкүктөй жалгыз баламдын.
Ак шумкар алтын мүрүмдү,
Айланып көрдүм элимди,
Арман менен өткөрдүм
Абалкы жаштык күнүмдү.
Айлымдан келип таппадым
Аркамда жалгыз инимди.
Басайын десем, муунум жок,
Отурар алтын туурум жок,
Оюмдан кетпес бул кордук,
Ойнотом десем, уулум жок.
АПАКЕМ, АМАН БАРСЫҢБЫ?
Сексенде энем сен элең,
Сенделип кеткен мен элем,
Ак сүтүң менен чоңойткон
Агын дайра кен элең.
Алты аркар жылдыз батканча,
Алты айланып эмизген,
«Анык акын Токтогул
Кимдин уулу?» дегизген.
Жетиген жылдыз батканча,
Жети айланып эмизген,
«Жергелүү журтта сайраган
Кимдин уулу?» дегизген.
Ардактап мени төрөгөн,
Алдейлеп сүйүп бөлөгөн.
Айланайын энекем,
Айдоодон аман келдим мен.
Ардагым жалгыз канекен?
Эсендигим сураган,
Эмгегимден сылаган,
Кагылайын энекем,
Кайрылып келдим туткундан,
Каралдым жалгыз канекен?
Туулгандан жалгыз туягым,
Күйгүзөт ичти кыялың.
Көзүмдөн аккан жашымды,
Күйдүргүм, кантип тыямын?
Жашыңда кеттиң чырагым,
Жаз куураган чырпыктай.
Жан чыгарда болгондур
Жагалмай алган чымчыктай.
Жаның чиркин кеткенде,
Жаш булбул калдың үн чыкпай.
Жаңгактай көрдүн түбүнө.
Жалгызым, кантип жаттың тумчукпай?
Күлгүнүңдө кетипсиң,
Күз куураган чырпыктай.
Тыбырадың өлөрдө
Турумтай алган чымчыктай.
Күзгүдөн көзүң жумулуп,
Күкүктөй тилиң буулуп,
Күйдүргүм, калдың дем чыкпай.
Азуусу бычак залимден
Айдалып атаң тарп болгон.
Кыжылдаган солдаттан
Кыйналып жүрөк дарт болгон.
Кылчайып келсем үйдө жок,
Кыргыйым качкан оң колдон.
Арылбадың, алтын баш,
Ботосу өлгөн каймалдай
Бошотпо, эне, муунумду,
Өмүрүңдүн жарымын
Муң-кайгыга жуудуңбу?
Көрдүң, эне, кайрат кыл,
Көз көргүс кеткен уулуңду.
Тайлагы өлгөн каймалдай
Талытпа, эне, муунуңду.
Таза жүрөк каныңды
Санаа-дартка жуудуңбу?
Саламат көрдүң шүгүр де,
Забайкал кеткен уулуңду.
Карыганча өмүрүң
Жашка жуулган энем сен,
«Каралдым кайта бир келсе,
Көрүп өлсөм» деген сен.
Кайгы-шорум күбүлүп,
Кайрылып аман келдим мен.
Соолгон экен ым калбай,
Ташыган татты булагың.
Өчкөн экен жел тийип
Өмүрү кыска чырагың.
Өлүм менен өкүмдүн —
Экөөнө тең чыдадың.
«Өлдү» деген Токоңду
Кайта тууган убагың.
Кой, энекем, ыйлаба,
Кадырыңды сурадым.
Торго түшкөн Токтогул
Толгонуп келип турамын.
Айланып келдим алыстан,
Актоого ак сүт карзыңды,
Алдейлеп мени чоңойткон,
Апакем, аман барсыңбы?
КОРГОЛ ЫРЧЫ ТОКТОГУЛДУН БАЛАСЫНЫН ӨЛГӨНҮН УГУЗГАНДА
Коргол:
Айталы сизге саламды,
Эшендер кылган жаңжалда,
Ак жеринен кармалып,
Айдоого кетти дечү эле.
Булбул үндүү, куш тилдүү,
Айнегим, Током, аманбы?
Түрмөдө турдуң зар болуп,
Сар оору кесел дал болуп.
Кайрылып элге келгенче,
Кайран жан кайгы кор болуп.
Жапасы күчтүү замана
Жабыркатты адамды,
Сен алыстан келгенче,
Амандашып көргөнчө,
Ноктоолуу башка бир өлүм,
Токо, аткардык жалгыз балаңды…
Калпалар кылган жаңжалда,
Караланып кармалып,
Калкынан кетти дечү эле,
Калганың кайгы жечү эле.
Кара жаак, кайчы тил,
Канатым, Токо, аманбы?
Калайлуу туур башынан,
Кайгылуу өлүм касынан,
Токо, качырдык жалгыз балаңды!.
Токо, араладың гүл менен,
Адамга жактың тил менен,
Сен алыскы соттон келгенче,
Өзүңдөн ашык болду эле,
Аркаңда жалгыз Топчубай
Аткардык жалган дүйнөдөн!..
Пендени пенде билбеген,
Белгилүү жүрөк зилдеген.
Бербейт экен кара жер,
Перзентиң жалгыз Топчубай
Бегене1 болгон дүйнөдөн.
Учук өтпөс ийнеден,
Уулуң жалгыз Топчубай,
Убайым болбо, кейибе,
Учурдук жалган дүйнөдөн.
Жибек өтпөс ийнеден,
Жибердик жалган дүйнөдөн…
Түздөгү коңур салкынча,
Жаркыра күмүш, алтынча,
Муунуңду бошотуп,
Жалпы агайын эл турса,
Жашыба жаман адамча.
Буурулду минип тердеткен,
Булумду кийип кирдеткен.
Муңайба жашык адамча,
Булбулуң жалгыз Топчубай
Мусапыр сапар жол кеткен.
Күлгүндү кийип кирдеткен,
Күлүктү минип тердеткен.
Күкүгүң жалгыз Топчубай
Күн тийбес сапар жол чеккен.
Карадан жорго тердеткен,
Кара киш2 кийип кирдеткен,
«Кайрылар күнү барбы?»—деп,
Калың элин дегдеткен.
Кайгырба, калың эл турса,
Канатың жалгыз Топчубай
Караңгы сапар жол кеткен…
Токтогул:
Алтындан саат бурама,
Азапты менден сураба.
«Айнегиң кетти»— дегенге,
Алсырап бошоп турам а.
Күмүштөн саат бурама,
Күйүттүү меңден сураба,
«Күкүгүң кетти»— дегенге
Күчүмдөн тайып турам а.
Кайнап, күйүп чок болдум,
Кайгылуу күнгө токтолдум.
Калайлуу туур башынан,
«Карчыгаң жалгыз учту» деп,
Кайгырта турган окшодуң.
Калтырап муунум бошоду,
Каруу-күчүм кетирип,
Кантип бир айттың ошону.
Коргол, каяктан ичтиң бозону?
Айтамын алтын санатты,
Мени армандуу күнгө жаратты.
Кабарын айтып турупсуң,
Сынды деп жалгыз саадакты.
Каруумду кетирип,
Коргол, каяктан ичтиң аракты?
Жамгыр тийбей көчкүдөй,
Ак топурак жер беле?
Атасы келсе Сибирден,
Амандашып көрүшпөс,
Топчубай, азапка туулган жан беле?!
Тамырына суу тийбес
Боорго тиккен тал беле?
Өтүп кеткен дүйнөдөн,
Топчубай, өлүмгө бүткөн жан беле?!
Жабырга мынча салгыдай,
Менде кудайдын өчү бар беле?!
Туура-туура басканда,
Турумтай сыны бар эле,
Туурга эсен жеткирсе,
Дубанга чуркаар тай эле.
Кайра-кайра басканда,
Карчыга сыны бар эле.
Каруу күчкө толгондо
Калк үчүн чуркаар жан эле.
Каркылдап каздар көл сактайт,
Кара ылаачын чөл сактайт,
Карып калган атакең
Кай жака барып жан сактайт?!
Куркулдап куулар көл сактайт,
Куу ылаачын чөл сактайт,
Куурап калган атакең
Куюгуп кайда жан сактайт?!
Түнүндө жарык панарым,
Туурумда калган карааным,
Түрмөдөн жаңы келгенде
Күйүтүн тарттым баланын.
Түн уйкумду үч бөлсөм,
Түйшөлүп чыкпайт кабарың…
Кармаган жарык панарым,
Кайрылар жалгыз карааным,
Камоодон кайтып келгенде
Кайгысын тарттым баланын,
Кайгырып ыйлап турсам да,
Кайрылып чыкпайт кабарың…
Булбулум учуп бурулду,
Чыгарбай ичтен муңумду,
Кантейин, тирүү көрбөдүм
Каргадай жалгыз уулумду.
Кайгысын тартып күнү-түнү
Картайып шорум куруду…
Күкүгүм учту элимден,
Күлпөтүм кетти жеримден,
Көзүмдөн чыккан кара жаш
Мөлтүрөп жерге төгүлгөн,
Көрбөдүм көзүн баланын
Көңүлүм калды өлүмдөн!..
Жамгыр тийбей куланган
Ак топурак жар белең?
Аксы, Анжиян, Таласта,
Акындыгым бар белең?
Аркамда жалгыз Топчубай,
Ажалга туулган жан белең?
Бүчүрү түшүп куураган,
Тамырын кырккан тал белең?
Кубанчым, сени көрбөдүм,
Кууратар мени жан белең?..
Алтын айдай нур жүзүң
Көрөр бекем дегемин,
Абактан колум бошонуп,
Келер бекен дегемин.
Айнегим чыкса алдымдан,
Өбөр бекем дегемин.
Арман кылбай дүйнөгө
Өлөр бекем дегемин.
Күлдү кыргыз журтумду
Көрөр бекем дегемин.
Күкүгүм чуркап алдымдан
Келер бекен дегемин.
Күйүттүн муңун чыгарып
Өлөр бекен дегемин…
Алтындан чидер өрбөдүм,
Абактан колум бошонуп,
Агайын-журтка келбедим,
Амандашып, көрүшүп,
Жалгызым, анан өлбөдүң…
Мууну болот жалбыздын,
Муңу болот жалгыздын,
Гүлү болот жалбыздын,
Күйүтү күчтүү жалгыздын.
Ат арытып жол келсе,
Сыйлары болбойт жалгыздын.
Ажал жетип, күн бүтсө,
Ыйлары болбойт жалгыздын…
Карайган дарак чарбагым,
Карааның көрбөй зарладым.
«Калкыман кетип калды эле,
Кайраным атам экен» деп,
Учурашып алууга,
Топчубай, келээр бекен дарманың?!
Айнегим, Топчу, эрмегим,
Арманым атаң көрбөдүң.
Арманын ичтен чыгарып
Анан кийин өлбөдүң.
Караны миндим жел үчүн,
Кайрылып келдим эл үчүн,
Калкымды көрдүм, каниет,
Колдон келер иш эмес,
Топчубай, козголбос эми мен үчүн!..
ТУТКУНДАН КЕЛГЕНДЕ
Жети кез коргон пайдубал
Чарбагын кошуп ырдайын,
Жеримден айдап Сибирге —
Алганын кошуп ырдайын.
Жеңе-желпим чуркурап
Калганын кошуп ырдайын.
Алтымыш киши айдалган
Арманын кошуп ырдайын,
Күндө коога, күндө уруш
Көрбөдүм жандын жыргалын.
Туткунга кеттим кармалып,
Тууганым көрбөй зарланып,
Түрмөдөн бошоп мен келдим,
Турумтай куштай айланып.
Азапка кеттим кармалып,
Айлымды көрбөй сандалып.
Азаптан бошоп мен келдим,
Ак шумкардай айланып.
Күнөөсү жок, соту жок,
Айдап кеткен болучу,
Күкүктөй көзүм жалдырап
Жайнап кеткен болучу.
Гувурнатор-генерал
Кармап кеткен болучу.
Аргасыз кылып залимдер,
Алып кеткен болучу.
Азаптуу күндү башыма
Салып кеткен болучу.
Кыямат түшүп башыма,
Токоң, карып кеткен болучу.
Элимден кеткен жан элем,
Эл көрүүгө зар элем.
Эсил башым кор болгон
Энеден жалгыз бала элем.
Айлымдан кеткен жан элем,
Айыл көрүүгө зар элем.
Азиз башым кор болгон
Атадан жалгыз бала элем.
Калкымдан кеткен жан элем,
Калк көрүүгө зар элем,
Кайран башым кор болгон
Каргадай жалгыз бала элем.
Айланып келип шумкардай,
Айлымды таап турамын,
Ак калпактуу көп кыргыз,
Амандыгың сурадым.
Элирип келип шумкардай,
Элимди таап турамын.
Эзелки тууган агаин,
Эсендигиң сурадым.
Каруусу кеткен тулпардай
Арып келдим, Токтогул,
Кара жол Сибирь айдоого
Барып келдим, Токтогул,
Кайран жашты жоготуп
Карып келдим, Токтогул.
Азаптуу күндүн зордугун
Көрүп келдим, Токтогул,
Ар кыл кыйноо турмушка
Көнүп келдим, Токтогул.
Элимдин жүзүн көрүүгө
Көксөп келдим, Токтогул,
Эчен шумдук кордукту
Тепсеп келдим, Токтогул.
АЗЫРААК ЧЫКТЫ АРМАНЫМ
Түрмөдөн чыктым, оолуктум,
Туш келтирди бу насип
Тууганым, сага жолуктум.
Абактан чыктым, оолуктум,
Азаптан колум бошонуп,
Ага-ини элге жолуктум.
Ак шумкар куштун уясы
Айлампа кара зоододур,
Эсенбай жаман болгону
Таба эместир, тоободур.
Эсенбай, Жолдош, Жолборсту1
Ак падыша улукка,
Каршылык кылып, кармарда
Агып өлдү деп уктук
Ак дайра Нарын чулукка.
Көк кагазга жазылып,
Эсенбай, Жолдош өлдү деп,
Дайын болду төмөнкү
Гувурнатор улукка.
Суу түбүнө чөкчүдөй
Коргошун бекен, таш бекен?
Дайрадан калкып учкудай
Өрдөк бекен, каз бекен?
Адырга коюн бактырган
Эсенбайдын айтканын
Аким, найып жактырган.
Ак жерден торго чалынтып,
Багыш, саяк уруудан
Алтымыш адам сап кылган.
Экөө бир өлгөн.
Күнгөйгө коюн бактырган,
«Эсенбай айтты, болду» — деп,
Гувурнатор жактырган.
Көңүлүң арам, кызталак,
Көп адамды сап кылган
Кериге коюн бактырган.
Кетте акимдер жактырган.
Кеткен элдин баарысын
Кейиштүү күнгө сап кылган.
Анда тилмечтин көөнү ток экен,
Кетмен-Төбө, Нарында
Тил билер киши жок экен.
Көп адамды кууратып,
Кыз-келинин ыйлатып,
Эсенбай залим шок экен.
Алдаймын деп орусту
Күнөөсү түшүп мойнуна,
Өзүнө тийген ок экен.
Эски кегим алам деп,
Эсимден чыкпай келди эле,
Эсенбай элде жок экен —
Кара сакал Жанаалы
Найыптар менен сүйлөшүл,
Сакалын күнгө жайкаган,
Өлөр сайга келгенде,
Эсенбай кепти байкаган,
Эсенбай сууга түшөрдө
Бирин-бири кармашып,
Агын сууга батпаган.
Кошо кетти дайрага
Жолдош — жолдоштугун актаган.
Ажалдан калган Жолборстун
Жонун отко кактаган.
Жесир калды алганы,
Жетим калды балдары.
Бака, балык жем кылып,
Нарындан экен ажалы.
Алдаймын деп орусту
Обу жок жаман иш кылып,
Ичинде кетти арманы.
Кармашканды жок кылып,
Калкында жүрөт көкөлөп,
Кара сакал Жанаалы.
Азыраак чыкты көрүнөт
Көкүрөктө көк түтүн
Токтогулдун арманы.
ЖАРДАМ КЫЛДЫҢ КАЛЫҢ ЭЛ
Каардуу залим колунан,
Качып чыктың камалдан,
Кайгырып жүрүп карыдым
Акыйкатсыз замандан.
Ала албадым кгимди
Ач тырмак зулум тажаалдан.
Ажыратты ак жерден
Аял менен баламдан.
Азапка жакын киши экем,
Ошондой күндө жаралган.
Ак сүтүн берген энемди
Чыгарбай жүрдүм санаамдан.
Карагай кесип, тал кыркып,
Капалуу күндө жүрсөм да,
Калтырдым жанды ажалдан.
Кечээ мен качып келе жатканда,
Кайрылдым Акбай, Бабырга.
Кармалган катар биз менен
Мырзабек бар жанымда.
Агайын жардам кылбаса,
Алыскы Кетмен-Төбөгө
Алым жок эле барууга.
Ат-тондуу болуп баргамын,
Туулуп өскөн Арымга.
Тууганым — кедей-кембагал,
Душман элем залымга.
Аттуу бардым, жөө баспай,
Энем турган айылга.
Жардам кылдың, калың эл,
Мендей начар шайырга.
| 
