ЖЕНИЖОК МЕНЕН ЭСЕНАМАНДЫН АЙТЫШЫ (2)
Какылдап ырдап олтурсам, Калкы-журтум жактырат. Карысам да жаш балам, Каалап тонду жаптырат. Алты ооз мактап, ырдасам, Алдыма ат тарттырат. Жетеси жок, Жеңижок, Жете албайсың чапкылап!.. Таамай элдин ичинде, Таптымбы, балам, эбиңди. Кыйынсынган Жеңижок, Карыган чалдан жеңилди! Улуулар менен айтышып, Угузба, балам, кебиңди. Айтышар болсоң үн катып, Азыр басам демиңди. Чыйраксынган Жеңижок, Чыгарам болгон желиңди! Көпчүлүк элдин ичинде, Күйүгүп, балам, асылба. Курчтук кылып, басылба. Өтө наалат кеп угуп, Өспөй калба жашыңда Таасын күлүк тулпарга, Тай жетеби жакында!.. Кары да болсом кадырлайт, Кушчу, Саруу талашып Торгойдой сайрап олтурсам, Топтолгон элге жарашып Атымды уккан агайин, Алдымдан тосуп каалашып Жеңижок сендей акындар, Жете албай калаг адашып!.. Таамай ырчы сен болсоң, Таңшыт кызыл тилиңди. Таластан келип жолуктуң, Таанып ал, Майкөт пириңди! Чындап туруп, Жеңижок, Чыгарып көрчү үнүңдү!.. Кайрылып качан табасың, Кадимки Талас конушту. Токтолбостон, Жеңижок, Толгоп көрчү, комузду. Улуу-кичүү баарына, Угузуп көр добушту. Каяша кылбай тилимди ал, Кашыңда Майкөт пириң бар, Кайда качып барасың, Каршы алдыңдан жолукту!.. Жигиттик жаштын кийни деп, Жеңижок колго тийди деп. Эсекеңдин айтканын, Элдин баары сүидү деп. Арттан ушак болбосун, Ак жеринен күйдү деп. Калың жыйын сөз кылсын, Карыган Эсең алды деп Бышыксынган баланы, Бир сүйлөтпөй салды деп! Толгой кармап капшыра, Толорсуктан чалды деп Жеткилең күлүк Эсеңе, Жеңижок жетпей калды деп! Арышын кере жүгүрүп, Алдыңкы буту бүгүлүп, Адырдуу жерден сүрүлүп, Аргымак келди, жол бергин! Атактуу Майкөт пириңе, Айыпкер болбой кол бергин!.. Жеңижок: Он сегиз миң Ааламды, Бир жараткан эмеспи. Эң биринчи дүйнөгө, Нур жараткан эмеспи. Суук кыштын булутун, Сур жараткан эмеспи. Эмгексизди энчиден, Кур жараткан эмеспи! Аалам жашап турсун деп, Күн жараткан эмеспи. Алмаштырып Күн менен, Түн жараткан эмеспи. Буруксуган атырдай, Гүл жараткан эмеспи. Булбулдарга шайырдык, Үн жараткан эмеспи. Көз кумарын кандырган, Түр жараткан эмеспи. Жети кабат бейишке, Үр жараткан эмеспи. Баатырларга ылайык, Сүр жараткан эмеспи! Бардык жанга насипти, Бир жараткан эмеспи! Алтын нурун төгүлтүп, Ай жараткан эмеспи. Жылдыздарын жайнатып, Шай жараткан эмеспи. Асман, Жердин арасын, Кең жараткан эмеспи. Адамзаттын баарысын, Тең жараткан эмеспи, Жайда салкын болсун деп, Жел жараткан эмеспи. Түркүн гүлүн жайнатып, Бел жараткан эмеспи. Жерден берип ырыскы, Эл жараткан эмеспи. Көл бойлотуп учуруп, Куу жараткан эмеспи. Чөл жашарып күлсүн деп, Суу жараткан эмеспи. Бирин дары, бирөөбүн, Уу жараткан эмеспи! Бирин момун, бирөөбүн, Куу жараткан эмеспи!.. Өрдөк, чүрөк, каздарды, Көлдө кылган эмеспи. Өлгөндөрдүн баарысын, Көрдө кылган эмеспи. Кайберендей күлүктү, Төрдө кылган эмеспи. Курт-кумурска жайларын, Чөлдө кылган эмеспи. Берекенин баарысын, Жерде кылган эмеспи. Жер дүйнөнүн туткасын, Элде кылган эмеспи. Өмүрдү чак жаратып, Пенде кылган эмеспи! Жердин үстүн жайнатып, Бак жараткан эмеспи. Кээ бир жанды көбөйтпөй, Так жараткан эмеспи. Ар жанга ажал, өмүрдү, Ак жараткан эмеспи. Казак Майкөт пирим деп, Жиндептирсиң, Эсеке. Карыганча пириңди, Билбептирсиң, Эсеке. Ооздун көркү отуз тиш, Тил жараткан, Эсеке. Тил сүйлөтпөй айбанды, Тим жараткан, Эсеке!.. Карыганча Майкөттү, Мазар кылып кармапсың Эл чогулган мечитке, Эч бир басып барбапсың Сапка туруп, башыңды, Сеждеге түк салбапсың, Тантып ырдап отуруп, Шайтандарга кошулуп, Ырас айтсам, Эсеке, Ыйманыңды жалмапсың! Эми, Эсеке, анык ук, Айтканымдын баарын ук. Алжып кетпей бекерге, Кулагыңды салып ук! Анык туулган башында, Ата-энебиз Адамдан. Ай, Ааламдын жүзүнө, Адам өсүп таралган. Күндүн алтын нурунун, Күчү менен жаралган. Албаптырсың эч кабар, Адал менен арамдан!.. Эми, өрдөктөй учуп келейин, Өзүмдөн кабар берейин. Өзүңөр байкап көргүлө, Өнөрүм ашса жеңейин. Өнөрүм сенден кем болсо, Өлөрман экен дебейин!.. Каздай учуп калкылдап, Калкымдан кабар берейин. Калыстык кылып көргүлө, Кадырым ашса жеңейин, Кадыры сөзүм кем болсо, Карыган экен дебейин!.. Ата-бабам баарысы, Таласта болгон уругу. Уругум Солдон, Каратал, Калың кытай уругу. Жан болуп, жаңы жаралып, Жаркырап шамым жанган жер. Келгенимди белгилеп, Киндик каным тамган жер. Ата-энем күлүп кубанып, Алдейлеп сүйүп алган жер. Аксарбашыл кой союп, Ак түлөөсүн чалган жер. Баарысын, билем, эсимде, Калдайган кытай биздин эл. Аргасыздан мен кетип, Алыс болуп калган жер. Балалык кезде жүргөн жер, Бар, жокту билбей каткырып. Туугандан кетмек бөлүнүп, Турмуштун тузу жат кылып. Өмүрдүн жолу ар түрдүү, Бурула берет турбайбы. Ар нерсеге кезигип, Уруна берет турбайбы. Дүйнөдө жоктон бар болуп, Туула берет турбайбы. Кайрадан бардан жок болуп, Кубула берет турбайбы. Ар жерден буйруп, туз, насип, Татыла берет турбайбы. Аракет кылса ырыскы, Чачыла берет турбайбы. Атам өлүп жашымда, Айламды таппай башында. Арка болчу ага жок, Айланып турчу кашымда! Энем өлүп жашымда, Эсимди таппай башында. Эрмек кылар иним жок, Имерилчү кашымда! Урматташат баарысы, Улуу, кичүү, карысы. Жакасы болсоң манаттын, Бүркүткө сени алдырар. Кызыл түлкү экен деп, Жака кылып салдырар, Кийинчерээк эскирип, Кылы сынар кырчылып. Тыбыты түшөр тытылып. Каларсың, чалым, калдырап, Жаргак болуп жышылып! Угуту болсоң бозонун, Ородо сасып өнбөйбү, Ары жок сендей куу чалдын, Ажалы жетип өлбөйбү. Алакан жайып дубага, Агайын тууган келбейби. Шибер угут өндүрөр, Сокуга салып чакалап, Сокбилек менен талкалап, Көрбөгөндү көргөзөр. Таруу шакка коштуруп, Ботко кылып кайнатар. Челекке куюп ачытып, Бозокорго тандатар. Калтадан сүзүп өткөрүп, Калганын уйга чайнатар. Өзгөрүп улам олтуруп, Мурунку кейпи жок болуп. Акырында сыгылып, Алжыган, чалым, топ болуп. Күрөң уй аймап бүтүрүп, Көйрөң чал калар жок болуп!. Бозокор болсоң бостойтуп, Эки көзүң тостойтуп. Токтотпой айдап өзүңдү, Тозокко түртө салбайбы. Чапчакка бозо калтырып, Чаңкаса суусун кандырып. Батага келген элдерге, Балдарың бозо бербейби. Бозо салып бербесе, Булу ордуна келбесе, Шааниси жок деп сендейди, Шайтандар жаман көрбөйбү!.. Сабагы болсоң санаттын, Өзүн-өзү күүлөйбү. Омуроолоп орунсуз, Обу жок сөздү сүйлөйбү? Салабаттуу жакшы адам, Салттуу сөзгө кирбейби!.. Чалгыны болсоң канаттын, Чабыттарсың, учарсың. Чамаң жетпей калганча, Чар тарапка сызарсың. Чамаң кетип бир кезде, Чарчап акыр тынарсың. Чалгының калар тытылып, Чар каргалар чокуп жеп, Чар тарапка жыларсың!.. Чарылдак чалым жоголуп, Чатак болуп турарсың!.. Чигити болсоң гозонун, Астына чоң таш жаткырып, Үстүнөн дагы бастырып. Баш-аягын бекитип, Баскыч салып кысылтып. Азабың берип колуңа, Агызар майың сызылтып!.. Даараты болсоң молдонун, Кумганга суу куюлар. Колуна алып койкойтуп, Кожо, молдо жуунар. Карап көрсөң даарат суу, Каякка барып буюрар? Көп нерсенин жолу бар, Карап көрсөң, Эсеке, Кандайча мунун оңу бар?!. Алтымыштан ашканда, Арып калган экенсиң. Акыл менен эсиңден, Танып калган экенсиң. Карууң кетип шылкылдап, Карып калган экенсиң. Азабы көп тозокко, Барып калган экенсиң, Жаратканды унутуп. Жаныңдагы Майкөттү, Мазар кылып, пир тутуп, Жарып калган экенсиң!.. Таманы болсоң жоргонун, Такыратып таш басар. Туягыңды түгөтүп, Таманыңдан аксатар. Темтеңдеп баспай жүгүнтүп, Теминсе көзүң жаш басар!.. Күлүгү болсоң жылкынын, Күнүгө тойго минбейби. Күкүгү болсоң ырчынын, Күүлөнсө кыргый илбейби. Күкүгү болом деп жүрүп, Көптөн алдап жеп жүрүп, Күнөөгө башың кирбейби?!.. Бууданы болсоң жылкынын, Булкунтуп тойго минбейби. Булбулу болсоң ырчынын, Бурулуп кыргый илбейби. Булбулу болом деп жүрүп, Мындан-андан жеп жүрүп, Бузуктукка кирбейби?!. Торусу болсоң жылкынын, Токмоктоп тойго минбейби! Торгою болсоң ырчынын, Тоо турумтай илбейби. Торгою болом деп жүрүп, Топтон алдап жеп жүрүп, Тозокко башың кирбейби?!. Асылы болсоң жылкынын, Алкынтып тойго минбейби. Акыны болсоң ырчынын, Алжыган сөздү сүйлөйбү! Акыны болом деп жүрүп, Андан-мындан жеп жүрүп, Азапка башың кирбейби!.. Жаак-чачың алдырбай, Жүндүү болгон экенсиң. Жаратканың унутуп, Жинди болгон экенсиң. Жабдык салып шайтанга, Минги болгон экенсиң. Жаннат турса, тозокко, Кирги болгон экенсиң. Желке чачың алдырбай, Жүндүү болгон экенсиң. Жыйылган топко каркылдап, Үндүү болгон экенсиң! Жетелеп Майкөт жүргүдөй, Минги болгон экенсиң! Баарын безип, жатыркап, Пир болду Майкөт казагың. Карыганча билбепсиң, Ким экенин мазарың? Анык, Майкөт пир болсоң, Ашкан кыйын эр болсоң, Карыганча казагым, Канча киши жасадың?!.. Баатырсынып, Эсеке, Байлыгыңа мактанбай. Бүт баарынан безипсиң, Бир Майкөттү тапканга!.. Баятан берки айтканың Мааниси жок ыр болду. Бүтүн качып баарынан, Майкөт сага пир болду. Айтканыңды аңдасам, Аябаган чыр болду. Жети атаңды унутуп, Жолоочуну пир тутуп, Сандырактап, Эсеке, Сага кандай сыр болду?!.. Арышын кере жүгүрүп, Алдыңкы буту бүгүлүп. Адырлуу жерден сүрүлүп, Аргымак келсе, жол бербейм! Атактуу Майкөт пириңе, Айыпкер болуп, кол бербейм!.. Күнчүлүк жерден жүгүрүп, Күүлөнсө буту бүгүлүп, Капталдуу жерден сүрүлүп, Казанат келсе, жол бербейм! Кашыңда Майкөт пириңе, Күнөкөр болуп, кол бербейм?!. Эргий-эргий жүгүрүп, Эликтей буту бүгүлүп, Эңиштүү жерден сүрүлүп, Эсекең келсе, жол бербейм! Эсилиң Майкөт пириңе, Эңкейип барып, кол бербейм!.. Эскирип кеткен казагым, Эзелки өткөн сөздөн чач. Эшендигиң бар болсо, Эсекеңдин көзүн ач! Эшендигиң жок болсо, Эшектей болбой нары кач?!. Картайып кеткен казагым, Кадимки өткөн сөздн чач. Калпалыгың бар болсо, Карыяңдын көзүн ач! Калпалыгың жок болсо, Качырдай болбой нары кач?!. Адал эмгек – динибиз, Ата-баба – пирибиз. Көпчүлүктөн адашсак, Кандай болот күнүбүз? Тантырактап адашпай, Таза жолго жүрүңүз! Жол көрсөтүп отурган, Жеңижок мен, иниңиз! Эс-акылдан адашпай, Элдин салтын билиңиз. Билип алсаң – бир тууган, Бирге болот түбүбүз. Ала кетем Аксыга, Ар кылбастан жүрүңүз?!.. Ойдогунун баарысын, Орду менен кам кылган. Эзелкиден калган иш, Эл-журт үчүн жам кылган. Карманарың пир болсо, Каалаганың дин болсо, Арстанбапта кожо бар, Ажымат ата ошо бар, Арманда калбай кошо бар? Билип сөздү так айтып, Пейилиңди агартып, Пирим дебей Майкөттү, Пикириңди оңдоп ал!.. Ай кыярып баркырап, Баткан жайы кайда экен? Ата-бабаң чогулуп, Жаткан жайы кайда экен? Азезилди таш менен, Аткан жайы кайда экен? Күн кыярып баркырап, Баткан жайы кайда экен? Күлдү пенде жыйылып, Жаткан жайы кайда экен? Күнөөлүүнү таш менен, Аткан жайы кайда экен?.. Таңкы Сары жылдыздын, Баткан жайы кайда экен? Топ олуя биригип, Жаткан жайы кайда экен? Учсуз-түпсүз Ааламга, Ырыс менен насипти, Чачкан жайы кайда экен? Айтчы, бейиш эшигин, Ачкан жайы кайда экен? Олуялар байыстап, Турган жери кайда экен? Азезилди таш менен, Урган жайы кайда экен? Кесирленип унуттуң, Келер сездүн кезегин. Жети атамды бүт билем, Жерим Талас экенин. Аксыга жүр мен менен, Айыкканча кеселиң! Талашы жок эч кимдин, Талас туулган – Мекеним! Болбосун десең маскара, Бер уруксат, Ташкара! Соолугуп келгин дартыңдан, Сооп үчүн ала кетемин?!.. – деп Жеңижок ырдап бүтүп, оңдонуп отурат. Жүз баштуу ак өргөөнүн ичи толгон эл туурдуктарын каңтарып, туштан тыңшап турушкандар андан көп. Жеңижоктун ырдаганына калың эл таң калат. Майкөт адегенде элге карап: «Бали, балам, Жеңижок! Жумыры басты, кызыл тилди адамда сенден аскан акын болмас, ракмет!» – дейт да Эсенаманга кайрылып: «Мен сага кашан «Аулемин», Мазарыңмын», «пириңмин» деп айткан эдим?! Өзүң көтерип уруп жыгып, терт аягымды буып бердиң! Балаң бауздамастан тирилей теримди тескери сыйрып салды! Энди айтар не сөз калды? Ырахмет, балам Жеңижок, мен айтыспай ак жеңилдим!» — деген экен.
| |
| Просмотров: 1257 | |
