Munavvar qori Abdurashidxonov (1878-1931)-She’rlari
ORZU Ko‘klamning iskab sunbulin, Uzgim kelar nozik gulin, Tovshi yoqimli bulbulin Bir lahza sayratgim kelar. Ko‘rgim kelar gulbog‘ini, Yozgim kelar dil dog‘ini, Vasling-la ko‘klam chog‘ini Bir-birga o‘xshatgim kelar. KUZ Kuzning sovuq yeli esib, Sarg‘aytirdi yoz yuzini. O’simliklar titrab, qaqshab, Tutolmay qoldi o‘zini. Ko‘k yuzin bulut qoplab, Qishloq elin siqishtirdi. Ekinchilar shoshib-pishib, Ekinlarin yig‘ishtirdi. Kuz askari keldi bosib, Qirildi yaprog‘lar, o‘tlar. Go‘yo buning motamida Ko‘z yoshin to‘kdi bulutlar. Gullarning rangi sarg‘aydi, To‘kildi yerga yaprog‘lar. Qarg‘alarga makon bo‘ldi Bulbuldan ayrilib bog‘lar. Ertalab ko‘rsang, qirovlar. Oqartirgan yer yuzini. Kechqurun bulut qoplagan Ko‘kning oy ham yulduzini. Sevingandan olaqarg‘a Qag‘illaydi bo‘ynin cho‘zib. Qo‘rqqanidan bog‘chachilar, Uzumlarin oldi uzib. Ey kuz! Sening ishlaringdan Bir yaxshisi esga keldi: Yoz bo‘yicha yopiq turgan Maktablar senda ochildi. QISH Qish qilichin olib kelib, Chopdi chamanning gullarin. G’unchalarin xazon etib, Ko‘kka sovurdi kullarin. Bitdi tiriklik olami, Qotdi hama o‘lik kabi. Qor kafaniga chulg‘adi Bog‘ bilan tog‘u cho‘llarin. Qishning o‘zi kabi sovuq Qarg‘alar qag‘illashar. Yomg‘ir va qor aralashib, Loyga to‘latdi yo‘llarin. Uyida yo‘q o‘tin, ko‘mir Qish kuni kambag‘allarning, Titrashadi dirillashib, Ishqalab oyoq, qo‘llarin. Ishlayotibdir ishchilar Qishning sovuq shamolida, Qor bilan muz orasida O’ylamay o‘ng va so‘llarin. Chilla tuni, sovuq havo, Masjid ichida bir gado Kiygali to‘n topolmadi, Ustiga yopdi jullarin. Bor kishilar ravomidir Kiysa o‘zi qavat-qavat! Holiga shafqat etmasa Yurtning beva va tullarin! O’ZI HAM TOR EDI Bir kun bir kishining to‘ppisi suvga Tushib oqib ketdi, boshyalang qoldi. Tutmoqqa suv bo‘ylab yugurdi, yeldi, Oxirda charchadi, oyog‘i toldi. Yotib qo‘l uzatgan edi, tirg‘onib Yiqildi, ho‘l bo‘ldi boshdan-oyog‘i. Ariq bo‘yidagi tol to‘nkasiga Tegib ketdi, bir oz qirildi chog‘i. Ololmay do‘ppidan umidin uzdi, Qaytib keldi do‘stlarining qoshiga, O’rtoqlari so‘zlashdilar o‘zaro, Kulishdilar qarab oyog‘-boshiga. Biri so‘rdi: «Hormang, o‘rtoq, ov qalay? Katta-katta baliq suvda bormidi?» Uyalgandan dedi: «Ketsa mayliga, Boshimga o‘zi ham bir oz tor edi». YALQOVLIK YOVIMIZDIR Qo‘zg‘olingiz, ey o‘rtoqlar! Keldi bizga ishlash chog‘i, Biz barchamiz yosh ishchimiz, ishxonamiz —maktab bog‘i. Turing, tezroq ish boshlaylik, Yalqovlikni biz tashlaylik! Ko‘kdan bulut yomg‘ir sochar, suvlar oqar, o‘tlar o‘sar, Qushlar uchar, oziq izlar, butun dunyo tinmay ishlar. Siz ham turing, ey o‘rtoqlar, Yurt obro‘sin yoshlar saqlar. Tanballikdir bizga dushman, ishlamoqning zamonidir, Tinib turmas «yoshman» degan, ish insonning bir jonidir. Tirik bo‘lsang, qo‘zg‘ol, o‘rtoq! Qo‘lga ishni tez ol, o‘rtoq! Jannat kabi go‘zal yurting yig‘lab, sendan ish kutadir, Senda ko‘rgach ishsizlikni, hasrat chekib, qon yutadir. Tur o‘rningdan, och ko‘zingni, Ayt yovingga so‘ng so‘zingni. Yoving kimdir, bilasanmi? Nodonlikdir, yalqovlikdir, Yovga qarshi kurashmaslik — qo‘rqoqlikdir, anqovlikdir. Ish qilichin, tur, qo‘lga ol! Yovga qarshi chindan qo‘zg‘ol! HAR KIM EKKANIN O’RAR Bir kishining otasi Ko‘p yashamish, qartaymish. Soch-soqoli oqarmish, Bellari kuchdan qolmish. Non yeganda lablari Burni bilan so‘zlashur. Choy ichganda qo‘llari Qaltirashib, titrashur. Beli ikki bukilgan, Yuray desa, yurolmas. Bir o‘tirsa, o‘rnidan Ko‘tarmasang, turolmas. O’g‘il, kelin, nevara Zeriqdilar bu holdan. Qutulmoqchi bo‘ldilar Bir ish qilib u choldan. Kirib bir xilvat uyga, So‘zlashdilar uchovlon; O’g‘il bilan nevara Qildi o‘z fikrin bayon. So‘zlar bir oz cho‘zildi, Majlis uzoqqa ketdi. Navbat keldi kelinga, U ham o‘z fikrin aytdi. Kelin dedi: «Sizlarning To‘g‘ri emas o‘yingiz, Eng yaxshisi, sahroga Olib chiqib qo‘yingiz! Birov ko‘mar o‘ligin, Ko‘rmas bizning ko‘zimiz. Mashaqqatsiz bu g‘amdan Qutulgaymiz o‘zimiz». O’z fikrini so‘zlashda Kelin usta yo‘l tutdi. Bir og‘izdan majlisda Kelinning fikri o‘tdi. O’g‘il bilan nevara Kun kech bo‘lgach, turdilar; Ko‘tardilar u cholni, Sahro sari yurdilar. Bir o‘ringa yetganda, So‘zga kirdi o‘sha chol. Dedi: «O’g‘lim! So‘zimga Bir oz endi quloq sol: Man otamni bir zamon Bu o‘ringa keltirib, Tashlab ketgan chog‘imda Qolgan edi telmurib. Navbat keldi o‘zimga, Sen ham meni keltirding, Men otamga na qilsam, Emdi menga sen qilding. Menga yarar shul o‘rin Bir kun senga ham yarar. El aro bor bir matal: «Har kim ekkanin o‘rar!» Bu so‘zlarni eshitgach, O’g‘il ho‘ngrab yig‘ladi. Otasiga uzr aytib, Xizmatga bel bog‘ladi. HIMMATLI FAQIR Bir zamonda chiqmish ekan saxovatli bir kishi, Faqirlarga shafqat ekan kecha-kunduz qilmishi. Har kun qilib bir qozon osh, muhtojlarga berardi, Siylar edi miskinlarni, ochlarni to‘ydirardi. Qayda ko‘rsa kambag‘alni, yetimlarni, tullarni, Pul berardi, qutqazardi asirlarni, qullarni O’z ko‘nglida o‘ylar edi: ko‘b yaxshidir bu ishi, Topilmaydi hech o‘rinda bunday himmatli kishi. Muhtojlarni izlab bir kun kezdi ko‘cha-ko‘ylarda, Masjidlarda, mozorlarda, eski-tuski uylarda. Bir buzuq uy: devor, tomi har tomonga yiqilgan, Burchagida bir kambag‘al o‘ltiribdir siqilgan. Qo‘lga olgan tol novdani, tinmay savat to‘qiydur, Lablarini pichirlatib bir narsani o‘qiydur. Hech tomonga qaramaydir, peshonasi terlagan, Kiyimlari yirtiq-yirtiq, yuz-qo‘llari kirlagan. Oltmish-etmish yoshga yetgan, yaxshigina qartaygan, Kambag‘allik, ish mehnatda rangi-ro‘yi sarg‘aygan. Buni ko‘rgach, ul saxiyning yuraklari ezildi, Ko‘zlaridan chiqqan yoshlar yuzlariga tizildi. Borib aytdi: «Ey otajon, bu o‘rinni qo‘yingiz! Tayin qilay bir yaxshi joy, ul yer bo‘lsin uyingiz. Rohat qiling, qartayibsiz, kiyim, taom berayin, Qanday narsa istasangiz, uni tamom berayin!» Bu so‘zlarga quloq soldi u kambag‘al ishchi chol, Kulib dedi: «Rahmat, ammo menda bordir bir xayol: O’zgalarning tekin nonin och qolsam ham olmasman, O’z kuchim-la bir parcha non topib, uni tishlarman, To tanimda jonim bordir, o‘z kasbimdan qolmasman, Hozir mening ko‘zim ko‘rar, qo‘lim tutar, ishlarman, Shul sababli taklifingiz manga to‘g‘ri kelmaydir, Tekin nonga kim o‘rgansa, himmat nadir bilmaydir». Eng himmatli manman degan saxiy buni tingladi, Kambag‘al chol himmatining ortig‘lig‘in angladi. TO’G’RI JAVOB Otasi o‘lub, bir o‘g‘il bo‘ldi boy, Ki qoldi anga molu mulku saroy. Aning oldiga bir faqir kelib, Salom ayladi, tavoze’ qilib. Dedi: Men senga tug‘ma qardoshman, Bu molu manolingga yo‘ldoshman. Otangdin qoldi senga bu necha mol, Bo‘lub ber menga yarmini ushbu hol. Ul odam dedi hayrat ila ango: «Nechuk sen qarindosh o‘lursan mango?» Faqir aydi: «Ey mehribonim, eshit, Quloq solib, bu arz nihonim eshit. Sanu man hama olam insonlari Emasmizmi, bir odam o‘g‘lonlari?» Bu so‘zni eshitgach, tabassum qilib, Bir oltun chiqardi, dedi: «Ol kelib». Ul aydi: «Birodar, bu qanday suxan? Mango shulmidur hissa merosdan?» Javobida ul mardi shirin kalom Dedi: «Sokit o‘l, bilmasun xosu om. Eshitsalar gar o‘zga qarindoshlar, Uzog‘u yaqindan, yoru yo‘ldoshlar Bo‘lub olsalar molu mulkni tamom, Sanga tegmagay bir tiyin, vassalom!»
| |
| Просмотров: 2232 | |
