Maxmur (?-1844) SHE’RLAR
MUNOJOT VA DARGOHI QOZIYUL-HOJOT (Hojatlarni chiqaruvchi qozi dargohiga munojot) Amru nahying rohi botil uzra ermish yodimiz, Kechau kunduz sifotingdur bizi avrodimiz, Sendin, ey xalloq yo‘qdur nolau faryodimiz, Lek charxi kajravishni dastidindur dodimiz, Senki lutf aylab aning dasturi davron aylading. Xor qilding oqibat har kimki erdi arjumand, Past etding soyadek, naxleki bo‘ldi sarbaland, Barcha fe’ling nosutuda, jumla vasfing nopisand, Yusufi Misrini aylab chohi zindon ichra band, Piri kan’on manzilini baytul-ahzon aylading. Qaysi bir zulming etay te’dod, ey garduni dun, Kim sening bedodu javring haddu g‘oyatdin burun, Behunar johilga berding beadad dunyoyi dun, Jam’i donolarni qilding holini zeru zabun, Zog‘ni a’lo qilib, to‘tini nodon aylading. Siynalar ma’murasini seldek qilding xarob, Ahli dil bag‘rini hasrat o‘tida etding kabob. Fe’lu atvoring mukaddar, guftu go‘ying nosavob, Lutfing ermas beg‘araz, in’oming ermas behisob, Tifldek bo‘ldung pushaymon kimga ehson aylading. To qalam chekti qazo lavhi vujudi kun fakon, Kelmadi bir rostliq naqlingda, ey kaj doston, Mumtahandursan yomonlig‘da na hojat imtihon, Naxli idboring uza murg‘eki qo‘ydi oshyon, Tuxmi anjum gardishidin sangboron aylading. DAR SIFATI QIShLOQI XAPALAK KI BA MAXDUM MAXMUR TAALLUQ YOFTA (Maxmur maxdum aloqador bo‘lgan Xapalak qishlog‘ining sifatida) Ey jahondori zafar, kavkabai davri falak, Go‘sh qil qissai qishloqi xarobi Xapalak. Turfa qishloqi g‘azab karda ki parrandalari, Tovuqi ignachi-yu, o‘rdagu g‘ozi kapalak. Voru yo‘q uylarini banda bayon gar qilsam, Bir katak, ikki kapa, uch olachuq, to‘rt katalak. Dema uy, balki zaminkandur agar kirsa kishi, Har taraf betiga urgaylar aning ko‘rshapalak. Xalqini ko‘rsang agar o‘lasiyu, qoqu xarob, Ochlikdin egilib qomati misli kamalak. Ajirig‘ tomirini o‘g‘urida mayda tuyub, Qaynatib kunda ichar, otini derlar sumalak. Gar tahorat qisa qavmi suv topolmay nochor, Betini qum bila yub (ko‘zi)ga surgay guvalak. Ey falak qadru adolat shiyami mulku malak. Marhamat chog‘ida rahm ayla ba holi Xapalak. Kecha go‘yo eshitib shuhrati tillo pulini, Xapalak qo‘rqusidan uchdi misoli kapalak. Himmating yo‘lida bir tepa karomat qilg‘il, Kapalak boz qo‘nub joyiga bo‘lgay Xapalak. TA’RIFI VILOYATI QURAMA VA AZ DAVONI KANDIR GUZASHTAN (Qurama viloyati va kandir dovonidan o‘tishning ta’rifi) Ey ko‘ngil, aylama minba’d havoyi Qurama, Bo‘lmagil boz giriftori jafoyi Qurama, Mahv qil fikr zamiridagi royi Qurama, Ganji bodovar agar bo‘lsa sadoyi Qurama, Borma zinhor so‘yi Hotami toyi Qurama. Sharh aylay sifati hodisai dahri digar, Qissai bul’ajabu hodisai shahri digar, Dashtu sahroyi digar, bahri digar, nahri digar, Obu oshi hama zaqqumu suvi zahri digar, Arzu afloki digar, davri binoyi Qurama. Samado, saxla digar bora Kirovchi yo‘lidin, Solma yodimga ani dashti qiyomat cho‘lidin, Talxkom aylama lutfing bila achchiq qo‘lidin, Shikvagar to bo‘mayin qumi Qaraqchi cho‘lidin, Bir yurib yo‘lida ming so‘kma saroyi Qurama. Turfa shahriki aning sarsari monandi samum, Kuydirur shiddati sarmosi xaloyiqni chu mum, Har taraf anda olib xayli balo, favji hujum, Suvi zahrobai g‘am, chashmalari ayni zaqum, Hosilu mahsuli ofoti baqoyi Qurama. Yozu qish uru yalang‘och naru modasidur, Modazodi galai xirs sog‘in podasidur, Olti xurjinni olib bo‘yniga ozodasidur, Sar-sari od dami subhni shabbodasidur, Dema to‘fonki nasimi zurafoyi Qurama. Menki yurdim Qurama ichra bosib qoru qirov, Ko‘rmadim anda bashar sinfini g‘ayr az xaru gov, Boyini chinniyi jononasidur eski likov, Jomi jamshedisidur biylarini kuhna sulov, Qopi ming yilgisi mirzoyi qaboyi Qurama. Mavziekim bo‘sa mohiyati ismi Qurama, Qurusun oti oning, ismini mendin so‘rama, Bir ko‘rub bori digar, yoniga hargiz yo‘lama, Yo‘lasang tashna bo‘lub yo‘lida andin sulama, To‘la qatroni jahannam hama soyi Qurama. Oqibat charx nalar solmadi boshimga meni, Qildi sarson samo zarrada boshimga meni, Osmon ustida tosh aylana boshimga meni, Soldi tuz o‘rniga qum, ko‘k uza oshimga meni, Bu sazo birla jazo azmi havoyi Qurama. Deya ko‘rma Qurama, xo‘b ani, hokimi xo‘b, Xo‘blar topmasa Kandir ani yo‘lida cho‘kub, Bersa Eshonquli yuz yilqini oldiga surub, Arzimas, toati har ranjiga, hurram bo‘ma ko‘p, Filmasal bersa agar dema havoyi Qurama. Toqi ayvonki ani qullai kandir derlar, Osmon ostida ko‘talcha sifat qir derlar, Ustini xalq qarab, ostida pir-pir derlar, Toqlar jumla bu Kandir olida yer derlar, Manzari margi muallaq ba samoyi Qurama. Toqi shohiniyi kandir dema Miri g‘azabi, Bo‘ldi bu hujjat ilan ofati dunyo sababi, Bo‘lmasun nega muni margi xaloyiq talabi, Hasabi miri g‘azab, miri ajaldur nasabi, Modari favji balo hodisa zoyi Qurama. Kimki Kandirdin oshib yer yuziga boz kelar, Bahudo shahri fanodin ba baqo soz kelar, Toki hifzi samadi oldida mumtoz kelar, Yo magar lashkari qudsiy anga hamroz kelar, Chunki mi’roji qazodur bu quroyi Qurama. Charxi yettinchiki Kandirni furumoyasidur, Sa’di akbar falaki minbari shash poyasidur, Osmoni qamari soyasining soyasidur, Odam o‘ldurmoq ani robitai doyasidur, Qilma umringni habo bahri g‘inoyi Qurama. Jazm qilsang, anga chiqmoqni jahondin kecha ko‘r, O‘lturub ustida avval kafaningni bicha ko‘r, Yo‘lda qancha suv agar bo‘lsa ani sen icha ko‘r, …………………………………………… Bormau, ko‘rma duyum bora qaroyi Qurama. Subh Kandirda nasimiki, o‘tar ul sahari, Ul nasimi sahariy, dema samumi saqariy, Sovug‘i zahri saqar, issig‘i do‘zax sharari, Turfa tog‘eki, base odama shoyon zarari, Qullai qiyri qadar bahri fazoyi Qurama. Chillau qishda kim ul kim qisa Kandirda yurush, Aylagay ul kishi beshak juli astarni bado‘sh, Olg‘ay andin asari shiddati sarmo dilu tush, Ul zamon do‘zax agar bo‘lsa qilur dar og‘ush. Misli mahbubi pari tal’ati mohi Qurama. Farqi Kandirda gahikim men edim bo dili chok, Topmayin tushgani bu holi taboh hiyla — halok, Keldi oldimg‘aki, ul faxri hama xilqati xok, Abdu Qodir nasabi asl aban anjadi pok, To Kirovchi bo‘lib ul roh namoyi Qurama. Toki bordim bu ravish holki maqsadga qarin, Yuz nadomat bila yuz favji g‘aromat ba kamin, Tani Majnuni alam, qomati monandi nigin, Tushubon vasli jalolatga yiroq g‘amga yaqin, Shukr ko‘rdim basihat hukmi ravoyi Qurama. Lillahilhamdki Maxmur saropo yurdum, Boshi Avluq, oyog‘i shahr hayoni ko‘rdum, Necha kun hokimini oldida yakto yurdum, Boricha davlati ayyomni boham so‘rdum, Shuncha bas, qilma duyum bora havoyi Qurama. AVSOFI QOZI MUQAMMAD RAJAB AVJ (Qozi Muhammad Rajab Avj sifatlari) Bu majmui solori volo hasab, Sazovori qozi Muhammad Rajab. Erur Andijon anga asli vatan, Vale holiyo Yangi Qo‘rg‘onda tan. Qarotepaning qoziyi akbari, Bo‘lub qovmu qishlog‘ining rahbari. Aban an jadin Andijon shahridin, Erur Yangi Qo‘rg‘on makoni makin. Agar qozini izlasang qaydadur, Qarotepa, yo Yangi Qo‘rg‘ondadur. Ajab qoziyi, qohili, johile, Bo‘lub omilik ilmiga komile. Aning ko‘ksini chok qilsang, hama, G‘ilu g‘ashini pok qilsang hama Adamdur alif anda ko‘p izlama, Bu narxarni qozi debon sizlama. Laqab hofiz, Avj oti aning, Hayulo suvar shakli zoti aning. Magar keldi Mozandorondin bu dev, Jahon rangidin qo‘rqub, aylar g‘irev. Nasab Oj ibni Anug‘din erur, Hasab g‘ul yo asli mug‘din erur. Chiqib ar-ari qildi chandon uzun, Bo‘lur saqfi gardung‘a qilsang sutun. Kesib bir shitolangni ham ikki yo‘l, Ravon ayla Jayhunu Sayhunga pul. Teribdurkim ofoqdin pattani, Yig‘ib ko‘chadin lakpurish lattani. Qiyim pattani jam’u payvand etib, Ani ustidin lattani band etib. Qilib tul dastorini yuz quloch, Vale eskilikdin edi ming umoch. Dame gar buzulsa bu dastori zor, Tuzatmoqqa solgay anga mardikor. Burib jumla darvozani sallasi, Eshiklarni vayron qilar kallasi. Jahon ichra bu qoziyi devrang, Erur mazhabu millatn revurang. Tuzar o‘zini gohi zuhhoddek, Qilar shaklini misli ubboddek, Gahi mardi mulloyi olim o‘zi, Gahi bobi raddul-mazolim o‘zi. Gahi peshvoyi siyahnomalar, Gahi doxili bazmu hangomalar. Yurar gohi dar surati shayxu shob, Gahi zufunun shakli zakki janob, Gahi tolibi bazlau harzago‘y, Gahi nozimi nazmi berangu bo‘y, G‘AZALI KOZI MUXAMMAD RAJAB AVJ DAR BORAI XUD (Qozi Muhammad Rajab Avjning o‘zi to‘g‘risidagi g‘azali) Kelgil, ey ahbob, avval tarzi raftorimni ko‘r, Ba’d davri gumbazi dastor davvorimni ko‘r. Kimki dastorimni ko‘rsa o‘rni[din] qo‘rqub (turar), Betahorat aylagan olamni murdorimni ko‘r. Gohkim boshimga sallam o‘lmasa, ul dam qarab, Rasmu rohi, to‘hmatu shaltoq kirdorimni ko‘r. Qozilikda jam’ kilgan pulni savdo aylasam. Asfalasofil degan davrida bozorimni ko‘r. To adamdin azmya dunyo ayladim yuz voy kim, Qo‘ymadim olamda bir kun nafsi qahhorimni ko‘r. Boshlanur boshi sabohi uyqudin to nim shom Olti eshik, yetti teshik, nonu nondorimni ko‘r. Bir magarmajmanki yuz ming ajdaho gar uchrasa, Aylaram bir luqma devi jui ashrorimni ko‘r. Garchi men qildim taxallus Avj yolg‘ondur hama, Xalqning ostida qolgan baxti jabborimni ko‘r. AVSOFI HOJI NIYOZ (Hoji Niyoz sifatlari) Uchinchi erur hojiyi [bad burut], Bo‘lur yetti boshliq yuho, ikki put. Tutar o‘zini hojiyi Makka ham, Boribman degay Makkaga yakka ham. Nishonida yo‘q zarrai fayzi haj, Ani hoji desang erur bul xaraj. Gumonimga haj qilmagan bo‘lsa ul, Tariqi haram bilmagan bo‘lsa ul. Qigan bo‘lsa maqbuli haq bo‘lmagan, Duosi ijobat qarin bo‘lmagan. Magar yo‘lda ul jinniyi ro‘ siyoh, Sotib hajni xarj aylagan ul baroh. Zi bas loda, ma’juniyi badkayfdur, Anga yaxshi madhu sano hayfdir. Olib necha pulni payi nafsi rev, Zihi makru nayrangu afsuni dev. Ko‘rung mevai rizq nsbotlni, Biling domi tazviri avqotini. Gahi hojiyi favji farzonalar, Gahi jinniyi jam’i devonalar, Gahi mirishab, gah sipohi bulur, Gahi osilar ro‘siyohi budur. Gahi doxili sadri ahli suluk, Gahi qobili bazmi tojul-muluk. Gahi amri ayyoru, gah dog‘uli, Gahi navbahori, gahi omuli. Gahi sohibi ganji asror ham, Gahi tolibi she’ru ash’or ham. Yig‘ib necha kun xotiri ka’bidin, Tug‘ub bu g‘azal mochai tab’idin. G‘AZALI HOJI NIYOZ (Hoji Niyozning g‘azali) Davri falakda, do‘stlar, sarsari tangi roh o‘zim, Girdi jahonni charx urub, sayqali mehru moh o‘zim. Baski piyoda yo‘l yurub, yaxshi-yomonni ko‘p ko‘rub, Makkada necha yil yurub fazlaxo‘ri iloh o‘zim. O‘zimi soda ham desam, jinniyi loda ham desam, (Ketima) xoda ham yesam hojiyi qiblagoh o‘zim. Davri jahonda qolmadi men qilmagan gunohi bad, Xosi zamona ahlida osiyi ro‘siyoh o‘zim. Hojiyi (badburut) desang, bo‘zaxo‘ri o‘g‘ut desang, Oltiyu to‘rt g‘o‘rt desang, rost o‘zim, guvoh o‘zim. Pocha talosh kallalar zillakashi mahallalar, O‘g‘riyi eski sallalar shom o‘zim, pagoh o‘zim. Hajni sotay yo‘lda deb, o‘lmayin yo‘lda-cho‘lda deb, Menga kiroyi qo‘lda deb, mu’tarifi gunoh o‘zim. Jurm desang qabat-qabat, fisq desang sabat-sabat, Nahs desang namat-namat, so‘fiyi xonaqoh o‘zim. Shukrki muncha hol ilan, xotiri pur malol ilan, Nafsi saki vubol ilan, tozayi shayhu shoh o‘zim. Barcha vujudim (besubut), jismimi bori yetti put, Abu jadim sag‘u safut, be shaku ishtiboh o‘zim. Menki tama’ga bandaman, xalqi jahonda gandaman, Narsa tilarga randaman, xoh o‘zim, noxoh o‘zim. Subhidami silab yurub, himmatim olti [man] qurut, Ustiga yetti to‘rba tut, luqmaxo‘ri pagoh o‘zim, Shohi jahonpanohga, dovari dodxohga, Xoni zafarsipohga chokari xayrxoh o‘zim. Gohi Xo‘qanda mirishab, gohi haramda haqtalab, Goh kuluxi mustahab bo‘l’ajabi giyoh o‘zim. Xatmi g‘azalni aylagan^ belni xatoga boylagan, Oshi kavarni poylagan hofizi sadrgoh o‘zim. [Besubuti] yagonaman, tantanai zamonaman, Jinniyi jovidonaman, masxara dastgoh o‘zim. DAR SIFAGI HAKIM TUROBIYI HAZOR XALTA BUDIR Bihamdillah tabibi shahru Buqroti xaloyiqman, Ajaldin ham bani odamni o‘ldurmoqqa foyiqman, Tabibi shahr nomi oyda bir bemor o‘ldursa, Vale men kunda yuz bemor o‘ldurmoqqa hoziqman. Meni badbaxt to zarbul-masal bo‘ldum tabiblikda, Jahon voricha aknun ko‘p haqoratlarga loyiqman. Hakimi shahr deb, oldimga har kim keldi o‘ldurdim, Tariqi rostim shuldurki, jallodi kdloyiqman. Erur ko‘p nohaq (ishlar) gardanimga tavqi la’nat kim, Jahannam sadriga bu jurm ilan sardori sobiqman. Adamdin to kelibman davri olamda xisolim shul, Musulmonlarga hosidman, munofiqqa muvofiqman. DAR SIFATI HAKIM TUROBIYI HAZOR XALTA (Hakim Turobiy hazor xalta sifatida) Beshinchi tabibi Turobiy erur, Salomiga la’nat javobi erur, Ajab bir hakimi shaqovat sirisht, Maqomiga do‘zax erur sarnavisht. Kezar dashtu sahro kasal istabon, Ajal orqasidin yurar qistabon, Jahon ichra ul johili nobakor, Ajal ilgin olganga keldi duchor, Yozib oldiga ikki ming xaltani, Yig‘ib eski yuz lak tugun lattani. Teribdur do‘koniga to‘qson tuvaq, Solib har tuvak ichra o‘n uch sumak, Kimikim tuvakdin talab qilsa no‘sh Berur no‘sh doru debon margimush. Erur rangi qish chnllasidin sovuq, Haqoratga bopu so‘karga yovuq. Anga bori zillat to‘shatsang savob, Yuziga tahorat ushatsang savob. Kurarman oni goh do‘konida, Turub ikki shayton ani yonida, Kelar oldiga kimki doru so‘rab, Ba ahvoli ranjuri dardu taab. Berar zahrni no‘sh doru debon, Ani o‘ldurub beajal shul zamon. Jahon ichra bul ablahi pur fusus, Qilur o‘zini soniyi Jolinus. Yurar goh hikmat usulida ul, Gahi muddai she’r yo‘lida ul. Tariqi hazoqat bilan ul jahul, Topib bu g‘azalni zi rohi usul.
| |
| Просмотров: 1348 | |
